آموزش تکثیر گیاهان آپارتمانی
شاید برای شما هم پیش آماده باشد که بعضی از زیباترین گیاهان آپارتمانی را نمی توان بدون وسایل خاص در خانه تکثیر کرد، از این رو باید یا تن به خرید وسایل پر هزینه داد یا آن گیاهان را از پرورش دهندگان خرید. اما انواع دیگری از گیاهان را خیلی آسان می توان تکثیر کرد و شگفت آور این است که افرادی هستند که سبزی های مصرفی خود را می کارند، اتاق ها را نقاشی می کنند اما از تکثیر گیاه های آپارتمانی خود واهمه دارند.
ما امروزه وسایل و امکانات زیادی برای تکثیر گیاهان داریم که در زمان مادربزرگ هایمان وجود نداشت، مانند هورمون ریشه زا، کیسه های پلی اتیلنی شفاف، کمپوست مخصوص، کیسه های مخصوص و غیره. اما باید گفت که در آن زمان مادربزرگ هایمان بیش از ما و با دست خالی گیاهان خود را تکثیر می کردند.
چهار دلیل تکثیر گیاهان خانگی
می توان چهار دلیل اصلی برای تکثیر گیاهان آپارتمانی در خانه برشمرد:
۱) بدون پرداخت پول گیاهان بیشتری داشته باشیم.
۲) گذاشتن گیاهان جوان و نیرومند به جای گیاهان قدیمی کهنه و فرسوده.
۳) در اختیار گرفتن گیاهانی که اگر به تکثیر آنها نپردازیم از بین می روند و جانشینی ندارند.
۴) می توانیم هدیه ای ارزنده به دوستان و خویشان بدهیم. دلیل آخری برای گیاهانی گفته می شود که بیشتر در خانه ها پرورش و تکثیر می یابند نه در گلخانه ها و گلفروشی ها مانند زبرینا.
روشهای تکثیر انواع گیاهان آپارتمانی
۱) خواباندن
بیشتر گیاهان رونده و خزنده دارای ساقه های نرم را می توان با خواباندن تکثیر کرد. نکته منفی در این روش آن است که ریشه دهی گیاه جدید طولانی است.
برای این نوع تکثیر باید در بهار یا اوایل تابستان، ساقه نیرومند گیاه مورد نظر را با استفاده از سنجاق سر یا تکه ای سیم به شکل U در کمپوست مخصوص قلمه و بذرکاری نگه داشت.
اگر زیر قسمتی از ساقه که در خاک قرار می گیرد، خراشی وارد کنیم ریشه دهی سریع تر می شود. از گیاه مادر می توان چندین ساقه را همزمان، به طریق گفته شده خواباند. وقتی ریشه دادند، جوانه های رویشی در آن پدیدار می شود و در آن موقع می توان قسمت خوابانده شده در کمپوست را از مادر قطع و گیاه جدید را آزاد کرد.
۲) پاجوش
بعضی گونه های گیاهی در کنار ساقه اصلی خود گیاه کوچکی به وجود می آورند. گیاهان عده ای نیز در کنار غده مادری خود غدد کوچکی ایجاد می کنند.
پاجوش های چسبیده به ساقه را از نزدیک ترین محل اتصال آنها به ساق می برند؛ اگر این پاجوش دارای ریشه باشد، آن ریشه هم باید با پاجوش باشد. در گلدان خالی، کمپوست مخصوص بذرکاری و قلمه کاری بریزید و پاجوش را در آن قرار دهید. در مورد گیاهان غده ای، غده های کوچک را از مادر جدا کنید و در گلدان بکارید. این غده ها پس از یک یا دو سال به گل می نشینند.
۳) گیاهچه
چند گونه گیاهی (از جمله کلروفیتوم، ساکسی فراژا، و تولمیا) در انتهای ساقه گل دهنده خود و بعضی دیگر (مانند بریوفیلوم و اسپلنیوم) روی برگ های بالغ خود گیاهچه هایی به وجود می آورند.
تکثیر این نوع گیاهان بسیار ساده است. اگر این گیاهچه ها ریشه ندارند، آنها را در کمپوست مخصوص بذرکاری و قلمه کاری فرو برید (نحوه خواباندن) گیاهچه را زمانی از مادر قطع کنید که خود ریشه دار شده باشد. وقتی گیاهچه ریشه دار شد، با قطع کردن از مادر و نهادن آن در گلدان جداگانه، گیاه تازه ای خواهید داشت.
۴) قلمه
امروزه قلمه معمول ترین راه تکثیر گل های مناسب آپارتمان است. احتمال موفقیت در این روش بستگی به نوع گیاه دارد. بعضی از گیاهان چوبی را از طریق قلمه زدن مشکل می توان تکثیر کرد و گاهی نیز این راه در مورد آنان بدون مجهز بودن به وسایل ویژه ناممکن است.
این در حالی است که چندین گیاه معمول از جمله برگ بیدی (ترادسکانتیا)، ایمپاتیسن و عشقه (پاپیتال) در لیوان دارای آب به آسانی ریشه می دهند. حتی در مورد همین گیاهان زود ریشه‌ده نیز ممکن است موارد ناموفقِ غیر قابل توجیه وجود داشته باشد. بنابراین در مورد هر گیاه باید چندین قلمه در نظر گرفت تا اگر چند تایی از آنها ریشه ندادند برنامه تکثیر شکست نخورد.
الف) قلمه از ساقه
بیشتر گیاهان خانگی را با قلمه از ساقه می توان تکثیر کرد. برای این کار باید شاخه بی گل، سالم، و نیرومندی را انتخاب کرد. قلمه بعضی از گیاهان غیر چوبی در هر موقع از سال اما گیاهان چوبی به طور کلی در فصل رشد فعال ریشه می دهند. در مورد هر گیاه باید به دستورهای خاص آن مراجعه و هورمون رشد را نیز مصرف کرد.
به عنوان یک قانون کلی، بهار یا تابستان بهترین موقع برای گیاهان است، اما در مورد فوکسیا و شمعدانی اواخر تابستان موقع مناسبی است.
قلمه های گرفته شده از ساقه را باید به محض آماده شدن در کمپوست فرو برد، اما در خصوص کاکتوس ها و گیاهان گوشتی، باید آنها را چند روزی در هوای آزاد نگه داشت تا کمی خشک شوند.
در مورد گیاهان بوته ای بهتر آن است که قلمه پاشنه دار تهیه شود. قلمه پاشنه دار قلمه ای است که تکه کوچکی از ساقه اصلی تر را نیز با خود دارد. لبه ها و زواید آن را بچینید و حدود ۲ سانتی متر در هورمون ریشه زا فرو برید.
ب) قلمه برگ
بعضی از گیاهان ساقه ندارند. برگ های این گیاهان مستقیما از طوقه آنها بالا می آیند. تهیه قلمه ساقه از آنها ناممکن است، اما قلمه زدن با برگ راه آسانی برای تکثیر آنهاست.
بخشی از برگ
این روش برای گیاهانی همچون بگونیا، استرپتوکارپوس و سانسوریا مناسب است.
برگ کامل
این روش در مورد گیاهان گوشتی مثل سدوم، اکوریا و کراسولا کاربرد دارد.
برگ کامل به اضافه دمبرگ
این روش قلمه زنی را در مورد گیاهانی مانند سنت پولیا، گلوکسینیا، پپرومباس برگ‌کوچک، و بگونیا می توان به کار گرفت.
پ) قلمه ساقه های نی‌مانند
تعدادی از گیاهان مهم آپارتمانی ساقه های کلفت و راست دارند. این گیاهان را با قلمه ساقه شبیه به ساقه های نی تکثیر می کنند. بهترین موقع تهیه قلمه زمانی است که یک یا چند ساقه، برگ های پایینی خود را از دست داده باشند و از آن پس چندان جالب توجه نباشند.
ساقه بی برگ را به چندین قطعه تقسیم کنید. هر کدام را در کمپوست فرو برید. می توان آنها را به طور افقی نیز روی کمپوست خواباند. اشتباه نکنید: قسمت پایین هر قلمه در کمپوست قرار گیرد. دراسنا، دیفن باخیا، و کوردیلین از گیاهانی هستند که به این روش تکثیر می شوند. همچنین قلمه های آماده ( Ti – plants ) را می توانید از فروشگاهها خریداری کنید.
قلمه را چگونه ریشه دار کنیم؟
مشکل قلمه آن است که وقتی در کمپوست قرار گیرد، به طور دائم رطوبت را از دست می دهد، اما وسیله ای ندارد که آن را از کمپوست دریافت کند. بنابراین، حفظ ضرب الاجل پیش می آید یعنی قبل از آنکه قلمه از بی آبی بمیرد، ریشه باید تشکیل شود. مرطوب نگه داشتن کمپوست پاسخ نمی دهد. باید یکی از راه های زیر را به کار بست.
روش به کار گیری کیسه ریشه دهنده
این وسیله، حاصل نوآوری های اخیر است که در آن کمپوست متراکم و با کیسه پلی اتیلنی ضخیم آب بندی شده است؛ نسبت به روش گلدانی دو مزیت دارد: یکی اینکه کمپوست موجود در کیسه در زمان طولانی تری مرطوب باقی می ماند، دیگر اینکه قلمه های ضعیف با لبه شکاف های کیسه به صورت قائم می ایستند.
کیسه دارای ۱۴ شکاف است. در هر شکاف یک قلمه نشانده می شود. اگر پس از چند ساعت قلمه ها شروع به پژمرده شدن کردند، کیسه و قلمه ها را می توان داخل کیسه پلاستیکی دیگری کرد. در کیسه دوم هوا می دمند تا بزرگ شود و به قلمه ها فشار نیاورد. سر آن را می بندند.
روش به کار گیری جعبه تکثیر
این جعبه وسیله مفیدی است برای تکثیر تعدادی از گیاهان آپارتمانی. این جعبه شامل یک سینی محکم است که در آن کمپوست می ریزند و سرپوش شفافی دارد که در آن دو دریچه کوچک برای تهویه نصب شده است. بعضی مجهز به وسیله ای هستند که دمای هوا را در ۲۰ درجه سانتی گراد ثابت نگه می دارند.
این وسیله برای گیاهان ظریف مناسب است . اما نوعی دیگر فاقد دستگاه گرم کننده است و بسیاری از افراد از این نوع استفاده می کنند. این وسیله برای تکثیر انواع گیاهان قابل استفاده است.
روش گلدانی
در یک گلدان سفالی یا پلاستیکی به قطر ۱۵ سانتی متر، می توان حدود ۶ قلمه را جا داد. محیط قلمه ها باید استریل و دارای سوراخ زهکش باشد و کود شیمیایی فراوان نداشته باشد.
گلدان را با کمپوست پر کنید؛ آن را بفشارید به طوری که فاصله لبه گلدان با کمپوست فقط ۱۵ سانتی متر باشد. قلمه ها را باید نزدیک به جدار گلدان در کمپوست فرو کرد. قلمه باید در کمپوست محکم باشد. ایجاد فاصله بین قلمه و کمپوست و در نتیجه وجود هوا در اطراف قلمه بسیار زیان آور است. بعضی از قلمه ها به طور عمودی و بعضی دیگر با زاویه ۴۵ درجه با کمپوست قرار می گیرند. آبیاری باید بسیار آرام باشد.
تقریبا همه انواع قلمه نیاز به محیطی مرطوب دارند. در مناطق خشک، برگ های درشت قلمه ها چروکیده می شوند و می ریزند زیرا ریشه ای نیست که آب از دست رفته آنها را جبران کند. در این مناطق بهتر است چند میله چوبی در گلدان گذاشته شوند و گلدان را با کیسه نایلونی بپوشانند و آن را با کش به گلدان بچسبانند، در مورد کاکتوس ها، گیاهان گوشتی و شمعدانی، کیسه نایلونی ضرورت ندارد.
گلدان دارای قلمه را در محل سایه روشن و به دور از نور مستقیم خورشید بگذارید: دما ۱۷ درجه سانتی گراد یا بیشتر باشد. باید برگهای زرد یا برگ هایی را که شروع به پوسیدن می کنند خیلی زود از قلمه ها جدا کرد.
بی صبری نکنید. چند هفته بعد در نوک قلمه های ساقه و در قاعده قلمه های برگی، جوانه های رشد ظاهر می شوند.
اکنون وقت تهیه گلدان جدید است. کمپوست را آب دهید. یکی یکی قلمه ها را با کمپوست اطراف ریشه شان به گلدان کوچک منتقل و آن را با کمپوست پر کنید. گلدان های جدید را برای یکی دو هفته در همان جای گلدان قلمه ها بگذارید. کمپوست گلدان های تازه را به آرامی بفشارید و آب دهید. گلدان ها را پس از گذشت یکی دو هفته به محل اصلی منتقل کنید.
قلمه های برگی چندین جوانه و ریشه های متعدد به وجود می آورند. باید به آرامی برگ را برید، یعنی جوانه ها را از یکدیگر جدا کرد و هر کدام را که باید دارای ریشه هایی باشد در گلدان مجزا گذاشت و گلدان را با کمپوست پر کرد، آن را فشرد و آب داد.
۵) تقسیم بوته ها
بعضی از گیاهان ضمن رشد و نمو خود چندین بوته یا روزت دختری در کنار بوته مادری به وجود می آورند. این گیاهان را با جدا کردن این بوته ها و نشاندن آنها در گلدان مستقل به آسانی می توان تکثیر کرد. نمونه این گیاهان کلروفیتوم، مارانتا، سنت پولیا، سانس وی پریا، نخل مرداب، و بسیاری از سرخس ها هستند.
در بهار یا تابستان، این گیاهان را از گلدان بیرون آورید و با دقت یک یا چند قسمت چسبیده به گیاه مادر را جدا کنید. برای این کار، کمپوست را از اطراف ریشه ها جدا کنید تا محل اتصال آنها مشخص شود. آنها را با دست یا با چاقوی تیز جدا کنید.
قسمت های جداشده را به گلدانی که با کمپوست پر شده است، منتقل کنید. آهسته آهسته کمپوست را به ریشه ها فشار دهید تا هوای موجود بین ریشه و کمپوست خارج شود. آب به فراوانی داده شود تا آثار رویش جدید در گیاه پدید آید.
۶) خواباندن هوایی
وقتی گیاهان ساقه کلفت مانند دیفن باخیا، دراسنا، فیکوس یا مونسترا بر اثر ریزش برگ های پایینی شان زشت می شوند، با خواباندن هوایی می توان از آنها گیاهان تازه ای رویاند. آن طور که در این تصویر نشان داده شده است، عمل کنید.
اندازه ساقه یعنی فاصله نوک آن تا کیسه نباید بیش از ۶۰ سانتی متر باشد. پس از چند ماه می توانید ریشه هایی را در کیسه ببینید. ساقه را از زیر محلی که کیسه با نخ بسته شده است، قطع کنید. کیسه پلی اتیلنی را بردارید و قلمه ریشه دار و خزه همراه آن را در گلدان بکارید. گیاه مادر از جایی نزدیک به محل قطع، شاخه جدیدی به وجود می آورد (البته اگر آن را آب دهید و مراقبت کنید).
۷) کاشت بذر
تولید گیاهان آپارتمانی از طریق بذرکاری چندان رواج ندارد. بذرکاری آنها وقت گیر است، به مهارت نیاز دارد و محیط بذر کاری باید گرم باشد. اما گاهی این روش تکثیر را نیز افراد علاقه مند به کار می بندند. بعضی از گیاهان مانند تونبر گیا، اکساکوم، و گیاهان باغچه ای (بنفشه، آهار، میمون و…) را فقط باید از این طریق تکثیر کرد. با این روش بعضی از گیاهان آپارتمانی را مانند کولئوس می توان با هزینه کم تولید کرد. بعضی از جوانها از کاشت دانه درختان میوه، لوبیا و غیره و دیدن چگونگی رویش گیاهان احساس شادی می کنند.
برای کاشت بذر، اول گلدان را از خاک یا کمپوست مخصوص بذرکاری پر کنید. با دست یا تکه ای چوب، کمپوست یا خاک را بفشارید و آب دهید. بذر گیاه مورد نظر را به صورت لایه ای نازک روی کمپوست بپاشید. اگر دانه های بذر درشت هستند، بین بذرها فاصله بگذارید. روی بذرهای درشت کاشته شده، لایه ای از کمپوست بریزید اما روی بذرهای ریز هرگز! روی گلدان را با ورقه پلاستیکی بپوشانید و آن را با کش به گلدان بچسبانید.
گلدان را در سایه بگذارید که دمای آن ۱۷ تا ۲۰ درجه سانتی گراد باشد. وقتی بذرها جوانه زدند، گلدان را به جای روشن تر اما دور از نور مستقیم آفتاب منتقل کنید. ورقه پلاستیکی را بردارید. کمپوست را همواره مرطوب نگه دارید. گهگاه گلدان را بچرخانید که نهال ها یک طرفه رشد نکنند. نهال های جوان را وقتی به اندازه کافی بزرگ شدند، در گلدان های جداگانه بکارید.
۸) اسپورپاشی
سرخس، اسپورهایی گرد مانند تولید می کند. ایجاد گیاه جدید از اسپور کار تازه و هیجان انگیزی است. برای این کار باید اسپورهای بالغ را در کیسه ای جمع آوری کنید.
اسپور سرخس در زیر برگچه ها تولید می شود؛ چند هفته بگذارید تا کمی خشک شوند، سپس آنها را بر سطح کمپوست مخصوص بذر بپاشید. بهتر است گلدان پلاستیکی باشد و قبلا با فرو کردن در آب جوش ضد عفونی شده باشد.
پس از پاشیدن اسپور روی کمپوست داخل گلدان، گلدان را با یک تکه شیشه بپوشانید و در سایه قرار دهید. وقتی نهال های حاصل از اسپور به اندازه ای رشد کردند که قابل جابه جا کردن بودند، هر یک را به گلدان جداگانه منتقل کنید.
